Kolekcja Marka Jodłowskiego w zbiorach Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu
Biblioteki poza swoimi podstawowymi zbiorami, które zapewniają ich funkcjonowanie i realizację zadań, posiadają zasoby specjalne, mające wyjątkowe znaczenie dla odbiorców, regionu, historii. Kolekcje zbiorów specjalnych, bo o nich mowa, pozyskiwane są od darczyńców lub w drodze zakupu. Zbiory te w terminologii bibliologicznej to:
„Zbiory dokumentów bibliotecznych, które ze względu na swą postać, odmienność, a często wartość wymagają innego traktowania niż pozostałe druki. Zalicza się do nich: rękopisy, stare druki, kartografię, ikonografię, muzykalia, dokumenty życia społecznego, materiały fotofilmowe itp.”
Takie zbiory są często jednymi z najcenniejszych zbiorów biblioteki. Również w zasobach PBW w Opolu są gromadzone, opracowywane, przechowywane i udostępniane zbiory o charakterze specjalnym. Wśród nich jest kolekcja prywatna Marka Jodłowskiego (właśc. Marka Olejarczyka), poety, krytyka literackiego i teatralnego, tłumacza oraz redaktora.
Marek Jodłowski (właściwie Marek Olejarczyk) urodził się 5 maja 1941 roku w Kielcach. Debiutował w 1958 roku wierszami ogłoszonymi w almanachu młodych poetów wrocławskich „Dojrzewające słowa”. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim. Po studiach pracował w Zasadniczej Szkole Zawodowej i Technikum w Brzegu. W 1969 rozpoczął kontynuowaną aż do śmierci, współpracę z miesięcznikiem „Odra”, gdzie od 1978 roku prowadził stałą rubrykę „Didaskalia”. Z Opolem związał się w 1970 roku rozpoczynając pracę w miesięczniku „Opole”. Publikował tam wiersze, artykuły, recenzje literackie („Ex libris”) i przede wszystkim teatralne (stały dział „Dygresje teatralne”). Opublikował trzy tomy poezji : „Osad” (1973), „Dowód osobisty” (1978) i „Psia fuga” (1990). Na łamach „Trybuny Opolskiej” publikował również reportaże i teksty krytycznoliterackie adresowane do powszechnego odbiorcy („Dosis tolerata”) oraz eseje o literaturze („Dykcjonarz literacki”). W 1991 roku został redaktorem naczelnym „Trybuny Opolskiej”. Pod koniec życia zamieszczał w niedzielnym dodatku do tej gazety interesujące felietony literackie – w 1993 roku zostały one opublikowane w zbiorze pod tytułem „Wirydarz poetycki doglądany przez Marka Jodłowskiego”.
Był pomysłodawcą, a następnie stałym jurorem Opolskich Konfrontacji Teatralnych. Zainicjował turniej jednego wiersza, w czasie najazdu Poetów na zamek Piastów Śląskich w Brzegu. Marek Jodłowski zmarł 31 lipca 1992 roku w Opolu.
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu otrzymała spuściznę rękopiśmienną po Marku Jodłowskim w postaci 16 kartonów, zawierających dokumenty częściowo w teczkach i kopertach, a częściowo w postaci luźnych kart, czasopism i książek oraz wycinków prasowych. Przed przystąpieniem do opracowania materiałów, zespół zapoznał się ze wszystkimi dostępnymi informacjami o spuściźnie oraz jej twórcy. Zebrano dane o twórcy spuścizny ukazujące się w publikacjach, takich jak: encyklopedie, słowniki czy bibliografie. Podstawową czynnością przygotowawczą było także dokonanie przeglądu wstępnego zawartości spuścizny. Przekazane materiały posiadały częściowo układ nadany przez twórcę lub darczyńcę. W związku z tym zachowano ten układ, a dla pozostałej grupy dokumentów stworzono własny schemat, dostosowując go do specyfiki materiałów archiwalnych. W obrębie tych grup przeprowadzono porządkowanie według następującego schematu:
- Prace twórcy spuścizny:
Poezja
Krytyka literacka
Krytyka teatralna
Tłumaczenia
Materiały warsztatowe (zapiski, wycinki prasowe) - Materiały dotyczące działalności twórcy spuścizny:
Wydawnicza i redakcyjna - Materiały biograficzne
- Dokumenty osobiste:
Zeszyty i notatki ze studiów
Dyplomy, odznaczenia
Klepsydry, nekrologi - Korespondencja:
Wpływająca
Zaproszenia - Materiały o twórcy spuścizny:
Życiorysy i wspomnienia
Recenzje, polemiki - Materiały osób obcych
- Załączniki (przedmioty materialne)
Kolejną czynnością porządkową była segregacja wstępna, która polegała przede wszystkim na rozdzieleniu porządkowanego zasobu archiwalnego na poszczególne zespoły archiwalne lub zbiory oraz takie ich rozmieszczenie (ułożenie) by uniknąć wymieszania dokumentów.
Następną czynnością była systematyzacja materiałów polegająca na uformowaniu poszczególnych grup rzeczowych oraz ich odpowiednim ułożeniu. Na tym etapie wydzielono wstępnie materiały do brakowania (kolejne egzemplarze-dublety czasopism i dokumentów). Pisząc o brakowaniu akt trzeba zaznaczyć, że czynność ta nie jest obligatoryjna. Do brakowania komisja podeszła w sposób ostrożny i wyważony, a w przypadkach występowania wątpliwości, pozostawiła je w zespole archiwalnym.
Objętość jednostek archiwalnych wynosi do 200 kart tj. 3-5 cm. W obrębie poszczególnych teczek dokumenty ułożono chronologicznie (od najstarszego do najnowszego) np. w przypadku korespondencji lub alfabetycznie w przypadku materiałów twórczości literackiej.
Każdej wyodrębnionej jednostce archiwalnej nadano ołówkiem sygnaturę oraz sporządzono opis jednostki na teczce, złożony z niżej wymienionych elementów:
- Sygnatura
- Tytuł jednostki
- Podtytuł, czyli adnotacja do tytułu, która zawiera uzupełniające informacje, daty lub daty krańcowe powstania materiałów jednostki; sposób sporządzania materiałów: rękopis (rkp), maszynopis (msp), fotografia (fot.); forma zewnętrzna dokumentów: luźne, szyte; objętość jednostki wyrażona przez podanie liczby kart (k.)
Po utworzeniu jednostek archiwalnych i nadaniu im układu wewnętrznego rozpoczęto paginację materiałów wewnątrz teczek. Spaginowanie akt miało na celu utrwalenie układu, który komisja nadała im w trakcie porządkowania wewnętrznego. Nie mniej ważne jest także późniejsze umożliwienie kontroli stanu jednostki archiwalnej po jej ewentualnym udostępnieniu.
Prace twórcy spuścizny obejmują jego rękopisy i maszynopisy (plus dublety) tomów poezji :
- „Osad” z 1973 (2 j.a), „Dowód osobisty” z 1978 (2 j.a), „Psia fuga” z 1990 (3 j.a), wiersze (brulion 1 j.a), wiersze różne w układzie alfabetycznym wg. tytułów (3 j.a).
- Felietony literackie pt. „Wirydarz poetycki doglądany przez Marka Jodłowskiego” (rękopisy i maszynopisy oraz I i II wydruk – 6 j.a), „Listy spod Zamku” (1 j.a).
- Recenzje literackie pt. „Ex libris” (6 j.a) oraz inne recenzje (10 j.a), eseje literackie pt. “Dykcjonarz literacki” (1 j.a). teksty krytycznoliterackie pt. „Dosis tolerata” (1 j.a)
- Recenzje teatralne pt. „Dygresje teatralne” (15 j.a) i „Didaskalia” (5 j.a) oraz krytyka teatralna (rękopisy i maszynopisy wg tytułów, 3 j.a).
Trzy jednostki archiwalne zawierają protokoły jury i recenzje teatralne poświęcone Opolskim Konfrontacjom Teatralnym. Ogólnopolski Festiwal Teatrów Lalek w Opolu obejmuje recenzje teatralne zgromadzone w dwóch teczkach.
Tłumaczenia poezji obejmują (1 j.a).
Marek Jodłowski pieczołowicie gromadził materiały prasowe (wycinki prasowe), które zgromadzono w 12 teczkach (6 j.a dotyczy Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu).
Kolekcja zawiera sporą korespondencję (wpływającą) zarówno prywatną jak i służbową, która obejmuje 9 jednostek archiwalnych. Blok prywatnej korespondencji do Marka Jodłowskiego stanowią listy i karty pocztowe (3 j.a)
Wśród korespondencji służbowej przeważa korespondencja z wydawnictwami („Wydawnictwem Literackim”, „Iskrami”, Instytutem Wydawniczym „PAX”, wydaw. „Śląsk” i Zakładem Narodowym im. Ossolińskich). Dużą grupę korespondencji stanowi korespondencja wpływająca z redakcji czasopism : „NURT-u”, „Życia Literackiego, „Wiadomości”, „Kontrastów”, „Teatru” czy „Nowego Wyrazu.
Obok listów z wydawnictwami i redakcjami pokaźną grupę stanowi korespondencja z Instytutem Grotowskiego we Wrocławiu.
Równie obszerna jest kolekcja materiałów wiążących osobę Jodłowskiego z teatrem. Składają się na nią szczególnie zaproszenia na spektakle teatralne (3 j.a).
Materiały biograficzne zawierają dokumenty osobiste :
- indeks (filologia polska – Uniwersytet Wrocławski) , paszport, legitymację Zespołu Wrocławskiej Grupy Literackiej „Dlaczego Nie”, książeczkę oszczędnościową PKO itp.;
- zeszyty z odręcznymi notatkami ze studiów;
- banknoty, bony oszczędnościowe i towarowe;
- rachunki (opłaty), karty gwarancyjne.
Wśród materiałów innych, bogaty zbiór stanowią dokumenty życia społecznego, a mianowicie programy z przedstawień teatralnych (147 egz.), na których występują odręczne notatki Marka Jodłowskiego. Interesującym jest również zespół jednostek archiwalnych dotyczących Ogólnopolskiego Festiwalu Teatrów Lalek w Opolu zawierający programy teatralne, regulamin i plakat z okazji festiwalu.
Po zakończeniu systematyzacji jednostek archiwalnych (sporządzono 101 teczek i 3 pudła archiwizacyjne) przystąpiono do inwentaryzacji zbiorów w formie kart inwentarzowych. Na kartach inwentarzowych oprócz elementów przepisanych z okładki teczki archiwalnej podano informacje o sposobie sporządzenia materiałów (np. rękopis, maszynopis, fotografie), formie zewnętrznej dokumentów (np. luźne, szyte, oprawne). Przy wykonywaniu tej czynności komisja dążyła do jak najlepszego odwzorowania na teczkach, a następnie na kartach inwentarzowych, rzeczywistej zawartości dokumentacji.
Opracowana spuścizna rękopiśmienna po Marku Jodłowskim (właśc. Marku Olejarczyku) liczy sobie 1743 maszynopisy i rękopisy, zapisane na 7042 kartach. Marek Jodłowski pieczołowicie gromadził materiały prasowe : oryginalną prasę, kompletne numery gazet i czasopism oraz ich fragmenty (wycinki prasowe). Komisja uznała je za wyjątkowo cenne i postanowiła poddać je procesowi digitalizacji (skanowaniu) i zapisaniu na płycie CD-ROM. Płyta zawiera 21 folderów, które obejmują 1100 skanów artykułów, recenzji i wycinków prasowych.
Po zakończeniu inwentaryzacji i digitalizacji dokumentów, teczki z materiałami archiwalnymi zostały przekazane do Czytelni, gdzie są udostępniane.
Równolegle z pracą nad kolekcją Marka Jodłowskiego przygotowana została bibliografia podmiotowo-przedmiotowa poświęcona życiu i twórczości Marka Jodłowskiego. Materiał bibliograficzny podzielony został na dwie części. Bibliografia podmiotowa prezentuje wydawnictwa zwarte, w których znalazły się tomy wierszy poety, wiersze opublikowane w antologiach, książki zawierające eseje literackie, recenzje teatralne oraz artykuły z czasopism.
Bibliografia przedmiotowa prezentuje wydawnictwa zwarte oraz artykuły z czasopism poświęcone życiu i twórczości Marka Jodłowskiego. W obrębie wydzielonych części – działów materiał uporządkowano alfabetycznie według tytułów publikacji. Bibliografia ujmuje 602 opisy bibliograficzne. W większości zostały one sporządzone z autopsji na podstawie zbiorów Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu oraz materiałów przekazanych przez rodzinę twórcy, a wchodzących w skład kolekcji.
Spuścizna rękopiśmienna po Marku Jodłowskim, jakkolwiek ma charakter fragmentaryczny, to z pewnością stanowi cenny przyczynek do badań nad twórczością i biografią autora.
